Esmâ'ül Hüsnâ Notları: El-Evvel - El-Âhir

el-Evvel; önce, ilk el-Ahir ise; sonra, son anlamlarına gelmektedir. Müzdevice, yani birbirine zıt olan isimlerdendir. El-Evvel, varlığı öncesiz olan demektir; El-Âhir varlığı sonrasız olan demektir. Evvel; yaratmaya ilk önce başlayan ve onu sürdürendir. Ahir; yol gösteren, sonsuz saadete iletendir. Evvel; kalplerden geçenleri en baştan itibaren bilendir. Ahir; dilediği kullarının kusurlarını sonuna kadar erteleyendir.

Gazzali, yaratılmışların bir düzen içinde sıralı olarak var olduğundan dolayısıyla da mahlukatı yaratan bir İlk bir Evvel olması gerektiğini söyler. İlk olan, yani El-Evvel olan Allah’tır; cümle mevcudatı yaratarak mevcuda getiren O’dur.

Kul, El-Evvel olan Allah’a yakınlığıyla dünyadan öncesini ve El-Âhir olan Allah’a yakınlığıyla dünyadan sonrasını fark edip ve idrak edebilir. Allah’ın Evvel ve Âhir isimleri anlaşılırsa ‘’Allah’tan geldik ve yine O’na döneceğiz’’ mealindeki ayetin sırrı da anlaşılmış olur. Çünkü El-Evvel olmakla her şeyin İlki olan Allah tarafından yaratılarak meydana getirildik ve böylece El-Evvel olanın yalnızca O olduğunu fark ettik; ruhlar aleminden dünyaya geldik; dünyada da bir imtihan serüveni sonucunda ahirete gideceğiz; ahiretin hakikatini de anlayabilmemiz için El-Âhir esmasının hakikatini anlamamız gerekir. (TDV İslam Ansiklopedisi)

Allah’ın El-Evvel (öncesiz) ve El-Âhir (sonrasız) olması demek zamandan münezzeh olması demektir. Allah’ın varlığının bir başlangıcı yoktur; varlığının bir sonu da düşünülemez. Hal böyle olunca Allah’ın zamandan münezzeh olduğunu fark etmek gerekir.

Kulun nasibi şudur: Her işin başında El-Evvel olan Allah’ı ve her işin sonunda El-Âhir olan Allah’ı hatırlanması önemlidir. Böylece yapıp edilen her işin başında ve sonunda Allah olduğu idrakine varılırsa yapılan iş de hayırlı olur; Allah’ın kuşatması arasındaki bir yerde kul yanlış iş yapamaz.

Kur'an'da sadece bir kez, ikisi de art arda zikredilmiştir: "O evveldir, âhirdir, zâhirdir, bâtındır. O her şeyi bilendir." (Hadid 3) Fahreddin er-Râzi bu ayetin tefsirine yönelik şöyle der: ‘’Allah, varlığının başlangıcı olmaması itibariyle evvel, sonu olmaması itibariyle âhirdir. Kalplerden geçeni en baştan bilmesiyle evvel, kusurları -dilediği takdirde- sonuna kadar örtmesiyle âhirdir. Yaratmayı başlatıp sürdürmesiyle evvel, yol göstermesi ve nihaî saadete erdirmesiyle âhirdir’’

Kaynakça;

Esmâ Notlarının kaynakçası için Bkz: Esmâ'ül Hüsnâ Notları: Giriş